رفتار سازمان ملل در جنگ ایران و عراق و فرآیند صدور قطعنامه 598

رفتار سازمان ملل در جنگ ایران و عراق و فرآیند صدور قطعنامه 598

 

1ـ مروری بر تعداد قطعنامه های صادر شده توسط شورای امنیت سازمان ملل:

الف) قطعنامه 479 در 28 سپتامبر 1980 مطابق با 6 مهر 1359. هـ ش.

این قطعنامه از ایران و عراق می خواهد که از هر گونه کاربرد بیشتر زور خودداری کنند و مناقشه ی خود را از راه های مسالمت آمیز و طبق اصول عدالت حل کنند.

از کشورهای دیگری خواهد که از هر اقدامی که منجر به گسترش بیشتر برخورد است خودداری کنند. این قطعنامه در ششمین روز آغاز حمله عراق به ایران صادر شد و در آن از لفظ «وضعیت» استفاده گردید.

در این قطعنامه سخنی از آتش بس و یا ترک اشغالگران از خاک ایران به میان نیامد.عراق این قطعنامه را بلافاصله پذیرفت ولی ایران اعلام کرد تا زمانی که نیروهای ارتش بعثی خاک ایران را ترک نکنند این قطعنامه قابل قبول نیست.

  ب) قطعنامه 514 در 12 جولای 1982 مطابق با 23 تیرماه 1361 هـ . ش

این قطعنامه زمانی تصویب می شود که آزاد سازی بسیاری از مناطق تحت اشغال در عملیات ثامن الائمه و به ویژه عملیات های فتح المبین و بیت المقدس شرایط سیاسی ـ نظامی را تحت الشعاع قرار داده بود.

این قطعنامه خواستار آتش بس و خاتمه ی فوری کلیه عملیات نظامی و عقب کشیدن نیروها به مرزهای شناخته شده بین المللی است در این قطعنامه سخنی در مورد معرفی متجاوز و آغازگر جنگ و تنبیه او نبود. و در آن برای نخستین بار از برقراری آتش ب و تشکیل نیروی پاسدار صلح سخن به میان آمد.

 

ج) قطعنامه 522 در اول اکتبر 1982 مطابق با 12 مهر ماه 1361 هـ .ش

این قطعنامه خواستار آتش بس فوری و پایان دادن به کلیه عملیات نظامی است و به عقب نشین نیروها به مرزهای شناخته شده بین المللی مجدداً تأکید می کند.

در فاصله قطعنامه قبلی تا این قطعنامه دو عملیات رمضان و مسلم بن عقیل صورت گرفت. تصویب این قطعنامه به دلیل فشار عملیاتی ایران به عراق و فشار سیاسی عراق به شورای امنیت بری جلوگیری از پیشرفت ایران است.

به دنبال این قطعنامه، ارتش عراق به حملات هوایی خود علیه مناطق مسکونی، کشتی های تجاری و نفت کش ها افزود.

د) قطعنامه 540 در 31 اکتبر 1983 م. مطابق با 9 آبان ماه 1362 هـ .ش

در این قطعنامه از دبیرکل خواسته شده تا به کوشش های میانجی گرانه ی خود میان طرفین به منظور حل اختلا به نحو کامل و عادلانه به طوری که مورد قبول هر دو طرف باشد، ادامه دهد. همچنین خواسته شده کلیه عملیات نظامی علیه هدف های غیرنظامی از جمله شهرها و مناطق مسکونی متوقف شود و به مرز خصومت ها در منطقه ی خلیج فارس از جمله خطوط دریایی و آبراه های قابل کشتیرانی، بنادر و دیگر کشورهای ساحلی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به دریا راه دارند پایان یابد. در فاصله قطعنامه 522 (قطعنامه قبلی) تا 540 عملیات های بزرگ محرم و والفجرهای انا 4 انجام شد که باعث شد شورا با هدف جلوگیری از پیروزی های ایران این قطعنامه را صادر کند.

هـ) قطعنامه 552 در اول ژوئن 1984 م مطابق با 11 خرداد 1363 هـ .ش

این قطعنامه از کلیه دولت ها می خواهد که به حقوق کشتیرانی آزاد احترام بگذارند و حملات به کشتی های بازرگانی را در مسیر بنادر کویت و عربستان سعودی محکوم می کند.

شورای امنیت برای اولین بار از لفظ خلیج استفاده و عمداً کلمه فارس را حذف می کند. این قطعنامه پس از حمله عراق به 71 کشتی بخاری و ناامن کردن تر در کشتی های تجاری در خلیج فارس و با شکایت کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله کویت، عربستان، قطر، بحرین و امارات از ایران صادر می شود.

عملیات بزرگ خیبر در اسفندماه 1362 و تصرف جزایر مجنون عراق توسط رزمندگان اسلام از دلایل دیگر صدور این قطعنامه بود.

و) قطعنامه 582 در 24 فوریه 1986 مطابق با 5 اسفند 1364 هـ . ش

این قطعنامه به حمله و بمباران مراکز غیرنظامی و حمله به کشتی های بی طرف یا هواپیماهای غیرنظامی و نقض حقوق بشر بخصوص استفاده از سلاح های شیمیایی، ابراز تأسف کرد.

این قطعنامه خواستار آتش بس و اتمام عملیات جنگی در زمین، دریا و هوا است و به مبادله ی همه ی اسرای جنگی تأکید می کند. در فاصله ی این قطعنامه تا قطعنامه ی قبلی (552) عملیات های مختلفی در منطقه عمومی آبادان فاو عراق (والفجر) انجام می شود که تعادل امنیتی، نظامی و سیاسی دنیا و شورای امنیت را مختل می کند. رزمندگان اسلام تا این قطعنامه سه مورد از خواسه های به حق خود را از شورا امنیت گرفتند.

ز) قطعنامه 588 در اکتبر 1986 م مطابق با 19 مهر ماه 1365 هـ  . ش

این قطعنامه به خاطر طولانی شدن  تشدید منازعه از جمهوری اسلامی ایرا و عراق می خواهد که به طور کامل و بدون درنگ قطعنامه 582 را که در تاریخ 24 فوریه 1986 تصویب شد، اجرا کنند.

 

2ـ فرآیند صدور و مفاد قطعنامه 598 در تاریخ 29 تیر ماه 1366

الف) زمینه های صدور قطعنامه 598

رد قطعنامه 588 توسط ایران، شورای امنیت را در یک فشار شدید قرار داد تا بالاخره این جنگ طولانی را به اتمام برساند.

در طی این مدت عراق حملات خود را به تأسیسات انتقال نفت ایران و خلیج فارس افزایش داد از طرفی حملات سنگین نیروهای رزمنده ایران نیز به بخش هایی از خاک عراق و خصوصاً تهدید بصره باعث شد که شورای امنیت فکری اساسی کند.

ب) متن قطعنامه 598

شورای امنیت با تأکید بر قطعنامه 588 نگران تلفات انسانی و مادی بوده و با ابراز تأسف از بمباران مناطق مسکونی و غیرنظامی و استفاده از سلاح شیمیایی و با تصمیم به پایان دادن به تمامی عملیات نظامی بین ایران و عراق.

1ـ خواستار آن بود که به عنوان قدم اولیه جهت مناقشه (حل و فصل) از راه مذاکره، ایران و عراق یک آتش بس فوری را رعایت کرده، به تمامی عملیات نظامی در زمین، دریا و هوا خاتمه داده و تمامی نیروهای خود را بدون درنگ به مرزهای شناخته شده بین المللی باز گردانند.

2ـ یک تیم ناظر ملل متحد را برای بررسی، تأیید و نظارت بر آتش بس و عقب نشینی نیروها اعزام نماید.

3ـ آزادی اسرای جنگی و اعزام بدون تأخیر به کشور.

4ـ از ایران و عراق می خواهد با دبیرکل در اجرای قطعنامه همکاری کنند.

5ـ از دیگر کشورها می خواهد از هر گونه اقدامی که منجر به گسترش منازعه می گردد خودداری و در اجرای قطعنامه همکاری کنند.

6ـ از دبیرکل درخواست می نماید با مشورت با ایران و عراق، مسئله تفویض اختیار به یک هیئت بی طرف برای تحقیق راجع به مسئولیت منازعه را بررسی نماید.

7ـ ابعاد خسارات وارده در خلال منازعه و نیاز به تلاش برای بازسازی با کمک های مناسب بین المللی پس از اتمام جنگ.

8ـ راه های افزایش امنیت و ایران و عراق و دیگر کشورها تأمین گردد.

9ـ از دبیرکل درخواست می کند که شورای امنیت را در مورد اجرای قطع نامه مطلع نماید.

10ـ تشکیل جلسات دیگر برای رعایت و اجرای قطعنامه

 ج) نکاتی در خصوص قطعنامه

1ـ برای اولین بار از لفظ منازعه به جای وضعیت استفاده شد. 2ـ در این قطعنامه وحدت 5 عضو دائمی شورای امنیت که در قطعنامه های قبلی به ندرت اتفاق افتاده بود ایجاد شد. 3ـ این قطعنامه حالت توصیه نداشت بلکه حالت دستوری داشت. 4ـ از نظر حجم و کلمات بکار برده شده مفصل ترین قطعنامه بود. 5ـ فاصله بین این قطعنامه و قطعنامه 588 حدود نه و نیم ماه طول کشید که در طی این مدت جلساتی برای رسیدن به خواسته های حق ایران صورت گرفت. 6ـ شورای امنیت در طی 8 سال جنگ تحمیلی فقط 8 قطعنامه صادر کرد که اولین آن 6 روز پس از آغاز تجاوز عراق به ایران و دومی 21 ماه بعد بود. (پس از آزادی خرمشهر). 7ـ شورای امنیت در تهاجم عراق به کویت در سال 69 در طول 24 ماه 12 قطعنامه صادر کرد که اولین آن بلافاصله کمتر از دو ساعت از آغاز تجاوز و صرفاً 5 مورد آن در ماه اول تجاوز و 4 مورد آن در ماه دوم صادر شد. 8ـ در قطعنامه مربوط به ایران و عراق از لفظ «وضعیت» ولی در تهاجم به کویت از لفظ «تجاوز» استفاده شد.

9ـ در قطعنامه 661 شورای امنیت علیه تجاوز عراق به کویت با مجازات های اقتصادی عراق موافقت شد که 106 کشور جهان به آن عمل کردند. 10ـ با بیانیه عراق مبنی بر الحاق کویت به این کشور برخورد شد و آنت را محکوم کرد. 11ـ در قطعنامه 665 عراق تحریم دریایی می شود. 12ـ در 29 نوامبر 1990 شورای امنیت به کشورهایی که با کویت همکاری می کردند اجازه داد تا برای اخراج عراق از کویت از تمام وسایل لازم استفاده کنند. این اقدامات در نهایت منجر به حمله نظامی به نیروهای عراق و در نهایت حذف رژیم صدام حسین شد. 13ـ عراق پس از 11 سال بعد از تهاجم در سال 1370 محکوم به تجاوز شد در حالی که با تهاجم به کویت پس از گذشت 2 ساعت این اتفاق افتاد. 14ـ رزمندگان اسلام در طول 8 سال توانستند با سختی فراوان و ایثار و فداکاری پس از صدور 8 قطعنامه در 27 تیرماه 1367 تمامی حقوق انسانی و بین المللی خود را از امپراطوری جهانی دریافت کنند.

3ـ شرایط داخلی و خارجی ایران و دلایل پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران

الف) حضرت امام خمینی (ره) به عنوان رهبر ولی فقیه براساس اختیارات خود و به موجب اصل یکصد و ده قانون اساسی قطعنامه را پذیرفتند.

ب) شرایط بین المللی نامساعد به نحوی که عراق با پذیرفتن کلیه قطعنامه های شورای امنیت ادعای سطح طلبی داشت و ایران را جنگ طلب معرفی می کرد.

ج) شرایط پیچیده در منطقه با حضور نیروهای نظامی آمریکا و مقدینش در خلیج فارس و حمله به هواپیمای مسافربری ایران، اخطاری برای ایران بود.

د) کاربرد وسیع سلاح های شیمیایی توسط عراق و عکس العمل ضعیف مجامع بین المللی در این مورد.

 هـ ) شرایط نامساعد اقتصادی

و) رد نشدن قطعنامه 598 توسط ایران و تنها درخواست جابجایی دربندهای اجرایی

ز) توسعه کمی و کیفی گسترده ارتش عراق در بُعد تجهیزات و نیروی انسانی پس از پذیرش قطعنامه 598 از طرف ایران با توجه به این موارد دبیر کل سازمان ملل گزارش به شورای امنیت ارسال کرد که منجر به صدور قطعنامه 619 در تاریخ 19 اوت 1988 (18/5/67) در خصوص اعزام گروه ناظران نظامی ایران ـ عراق و نیروهای ملل متحد (یونیماک) گردید.

4ـ گزیده ای از پیام امام خمینی (ره) مبنی بر قبول قطعنامه 598

قسمتی از پیام امام خمینی (ره) که توسط فرزندشان مرحوم حاج سید احمد خمینی در 26 تیرماه 67 قرائت شد ولی به طور علنی انتشار نیافت:

این تصمیم برای من چون زهر کشنده است. خداوند اما برای حفظ دین جنگیدیم و آتش بس را قبول کردیم. تو خود شاهدی که ما سازش با ابر قدرت ها را پشت کردن به اصول اسلامی خود می دانیم. حضرت امام خمینی (ره) به مناسبت سالگرد کشتار حجاج بیت اللهحرام (تیر ماه 66) در 29 تیر 67 پیامی صادر نمودند:

من تا چند روز قبل به شیوه ی دفاع در جنگ معتقد بودم ولی به واسطه ی برخی اتفاقات و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور با قبول قطعنامه و اعلام آتش بس موافقت نمودم و از تمامی زندانم در جبهه های جنگ تشکر و قدردانی می کنم.